Vesayet ve Kayyımlık Hukuku: Kavramsal ve Uygulamalı Bir İnceleme

1. Giriş

Türk Medeni Hukuku'nda yer alan vesayet ve kayyımlık kurumları, toplumda korunmaya muhtaç bireylerin haklarını güvence altına alan sosyal hukuk devleti anlayışının yansımalarıdır. Kişilerin irade ve işlem özgürlüklerinin sınırlı olduğu durumlarda, devlet tarafından görevlendirilen kişilerin, bu bireylerin yerine karar alma ve uygulama yetkisi bulunmaktadır. Bu nedenle vesayet ve kayyımlık, yalnızca bireyin değil, aynı zamanda kamu düzeninin de korunduğu kurumlardır.

2. Vesayet ve Kayyımlık Kavramları

2.1. Vesayet

Vesayet kurumu, ayırt etme gücüne sahip olmayan küçükler ve kısıtlanmış ergin bireyler için uygulanır. TMK madde 396-432 arasında düzenlenmiş olup vasi atanması, vesayet daireleri olan sulh hukuk mahkemeleri tarafından yürütülür.

Vesayet Sebepleri:

• Küçüklük (fiil ehliyeti olmayan küçükler)
• Akıl hastalığı veya zayıflığı
• Savurganlık, alkol ve uyuşturucu bağımlılığı, kötü yaşam tarzı
• Hapis cezası (1 yıldan fazla özgürlüğü bağlayıcı ceza almış olanlar)

Vesayet Organları:

• Vasi
• Vesayet Dairesi (Sulh Hukuk Mahkemesi ve Asliye Hukuk Mahkemesi)

2.2. Kayyımlık

Kayyım, belirli bir hukuki işlemi yapmak, bir malvarlığını yönetmek veya özel bir durum için kişinin temsiline yönelik olarak atanır. Vesayetten farklı olarak, kişiyi tüm işlemlerinde temsil etmez. TMK m. 403-404 hükümleri doğrultusunda kayyım ataması yapılır.

Kayyım Atanmasını Gerektiren Haller:

• Menfaat çatışması (velayet sahibi ile çocuğun çıkarlarının çelişmesi)
• Belirli işlerin yürütülmesi (örneğin, terekenin yönetimi)
• Malvarlığının korunması veya idaresi
• Kısıtlı kişinin mülkiyet hakkının kullanılmasında özel ihtiyaç

Kayyım Türleri:

• Temsil Kayyımı
• Yönetim Kayyımı
• İsteğe Bağlı Kayyım

3. Kayyım Atanması ve Yetkileri

Kayyım atama talepleri sulh hukuk mahkemesine yapılır. Mahkeme, kişinin menfaati doğrultusunda ve yasa kapsamında kayyım atar. Atama kararında kayyımın görev ve yetkileri açıkça belirtilir.

Yetkiler:

• Sadece belirli işlemleri yürütme yetkisi
• Vesayet makamının izniyle işlem yapabilme
• Hesap verme yükümlülüğü

Denetim:

Kayyım, yaptığı işlemler hakkında vesayet makamına düzenli rapor vermekle yükümlüdür. Görev süresi boyunca malvarlığına ilişkin faaliyetleri, vesayet dairesi tarafından izlenir.

4. Güncel Yargıtay Kararları Işığında Uygulama

4.1. Yetki Uyuşmazlıkları ve Kayyım Ataması

Yargıtay 5. Hukuk Dairesi, 2021/13577 Esas, 2021/14447 Karar sayılı kararında, farklı sulh hukuk mahkemelerinin yetkisizlik kararı vermesi nedeniyle ortaya çıkan yetki uyuşmazlıklarının çözüm yerinin Bölge Adliye Mahkemesi olduğunu belirtmiştir. Bu karar, özellikle hükümlüler açısından kayyım atanmasının usuli gerekçelerini netleştirmesi açısından önemlidir.

4.2. Ceza Hükümleri ve Velayet, Vesayet, Kayyımlık Yetkileri

Ceza mahkemelerinde verilen mahkûmiyet kararları sonucunda, bazı haklardan yoksunluk gündeme gelir. TCK m. 53/1-c uyarınca, velayet, vesayet ve kayyımlık hakları sınırlanabilir.

• Yargıtay 3. Ceza Dairesi, 2013/22151 E., 2014/11044 K. sayılı kararında, bu yetkilerin sadece altsoya uygulanabileceği, genelleştirilmesinin hukuka aykırı olduğu belirtilmiştir.

• Yargıtay 8. Ceza Dairesi, 2013/18912 E., 2014/3107 K. sayılı kararında ise, kişinin tüm kayyımlık haklarının değil yalnızca altsoyu üzerindeki haklarının sınırlandırılabileceği ifade edilmiştir.

5. Sonuç

Vesayet ve kayyımlık, bireyin haklarının korunması ile devletin düzeni arasında hassas bir denge kurar. Uygulamada karşılaşılan sorunlar ve yorum farklılıkları, yargı kararları ile giderilmeye çalışılmaktadır. Özellikle son yıllarda vesayet altındaki bireylerin özgürlük alanının korunması ve keyfi uygulamaların önlenmesi yönünde önemli adımlar atılmıştır.

Kaynakça

1. Türk Medeni Kanunu – 4721 Sayılı Kanun 2. Yargıtay Kararları: Yargıtay 5. Hukuk Dairesi, 2021/13577 Esas, 2021/14447 Karar. Yargıtay 3. Ceza Dairesi, 2013/22151 Esas, 2014/11044 Karar. Yargıtay 8. Ceza Dairesi, 2013/18912 Esas, 2014/3107 Karar. 3. Oğuzman, M. K., & Seliçi, Ö. (2023). Medeni Hukuk Temel Kavramlar. İstanbul: Filiz Kitabevi. 4. Dural, M., & Öğüz, T. (2022). Türk Özel Hukuku Cilt II: Kişiler Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi. 5. Akıntürk, T., & Ateş, D. (2021). Türk Medeni Hukuku Cilt 1: Kişiler Hukuku. Beta Yayınları.